ZIEN MET HET GEESTESOOG

Een paar maanden geleden viel mijn gehoor uit. Ik was plotsdoof aan een oor. Mijn rouwtherapeut zei me dat mijn oor even rust wil. Mijn gehoor liet mij weten dat het zich tijdelijk afsluit voor alle ruis op de lijn van mijn leven. Het is angstaanjagend, het besef dat een van je zintuigen het van het een op het andere moment kan laten afweten. ‘Toen ik Mrs Degas las, de jongste roman van Arthur Japin, zag ik hoe Estelle Degas omging met het proces van blind worden, en werd ik getroffen door de vindingrijkheid waarmee zij een tegenwicht bood aan dit geleidelijk verlies van haar zicht. Ze bleek hierin een voorbeeld te zijn voor haar neef Edgar die hetzelfde lot zou ondergaan en, net als zij, zou leren te zien met het geestesoog.

Zien met het geestesoog in Mrs Degas van Arthur Japin

Op de tast

“Het meisje was pas negentien, maar zij had in die korte tijd veel gezien. Estelles ogen waren óp. Dit was het eerste wat Edgar opviel zodra de vluchtelingen uit Amerika op het Gare Saint-Lazare uit de eersteklascoupé stapten.” – (45)

Photo by Cottonbro on Pexels

“Zijn blik tastte haar af, zijn hand zocht het papier. Daarop vielen zij samen.” – (64)

Ziende blind

“wij kunnen ons druk maken om onze ogen zoveel wij willen,’ (…) ‘maar wat hebben wij aan ogen als wij niet werkelijk willen zien?.” –  (209)

Photo by Ryoji Iwata on Unsplash

“De liefde van mijn bestaan mag dan vergeven zijn, zij heeft een zuster, ongehuwd. Maar ai, de liefde, telt die dan in zoiets wezenlijks niet? Ik zoek, ik stuur, ik vloek en ik laveer ten einde me nog los te rukken, maar de trieste waarheid blijft, mijn hart ligt al voor anker.” – (205)

Compensatie

“Wanneer gebeurt dat’, vroeg ik, ‘dat het gehoor zich scherpt?’
‘Naarmate meer uit het zicht verdwijnt, ga je vanzelf beter luisteren. Je moet wel.’ Hij aarzelde. ‘En dan, na een tijdje, word je je bewust van nog een waarneming daarbuiten.’ ‘Waarbuiten?’
‘Moeilijk te zeggen. Ergens voorbij het auditieve …’
‘Zaken die je aanvoelt?’
‘Zaken die je wéét. Een combinatie van factoren.” – (233)

Photo by Eva Elijas on Pexels

Zien en gezien worden

“Toen keek zij op, leek het, en recht in Edgars richting alsof zij hem kon zien. Zonder er een moment aan te twijfelen of hij wel naar haar keek, hief zij als groet haar glas naar hem. Hij schrok en voelde zich betrapt, maar ook alsof zij aan die drukke tafel heel even met zijn tweeën waren. Hij nam zijn wijn op en beantwoordde, hoe zinloos dit ook was, zonder enig woord en ongezien haar toost.” – (157)

Photo by Amparo Michel on Unsplash

Zien met het geestesoog

“En wat dat bloemschikken betreft… Veel kan ik me herinneren. Hoe bloemen eruitzien, leid ik af uit hun geur en hoe ze aanvoelen. De rest fantaseer ik erbij. En anders – op hoop van zegen – kies ik maar een bloem. Meestal gaat dat goed, en zelfs als de kleuren vloeken … pech voor jullie, maar in mijn hoofd passen zij altijd voorbeeldig bij elkaar.” – (171)

Photo by Annie Spratt on Unsplash

“De zon brak door de wolken en viooltjes gluurden door het sneeuwdek. Rozenstruiken – geel, purper, rozerood – schudden de vlokken af en het blad van de magnolia glom donkergroen van het smeltwater.”

“Uit deze kleuren is mijn wereld opgebouwd,’ prentte Edgar zich in. ‘En toch kan een mens ze uiteindelijk niet onthouden, niet echt, nooit ten volle. Het lijkt onvoorstelbaar nu, maar op een dag zal ik zulke schakeringen nergens meer kunnen vinden. Vergeten zal ik ze, vrij snel zelfs en onherroepelijk, zoals je de stem vergeet van een overleden geliefde.’ De gedachte overmande hem. Niet om zijn eigen lot had hij willen schreeuwen, maar om dat van Estelle; omdat hij ineens begreep waarom zij, ook al moest dat op de tast, per se boeketten wilde blijven schikken.” – (241)

Photo by Milan Poppovic on Unsplash

De spiegel van de ziel

“Zo legde hij zichzelf vast: in de houding waarin Estelle hem in dit leven voor de laatste maal had kunnen zien. (. . .) “Zelfportret, groetend” noteerde hij die dag in zijn cahier. Het was bedoeld geweest als groet aan haar, maar wie een spiegelbeeld gedag zegt, neemt in feite afscheid van zichzelf (134)
‘Hierna zou Degas zichzelf niet nog eens portretteren. (…)
Hij zegt:
‘Waarom zou ik? Het was een afsluiting. Er viel niets meer te zien. Ik was voorbij.” – (135)

Photo by Jorien Stel on Pexels  & Victorien Ameline on Unsplash

Dit beeld wordt bevestigd als hij haar jaren later weer schildert in New Orleans, en haar blinde ogen hem niet meer weerspiegelen

“Het enige wat Edgar moeilijk vond waren de ogen. Die vereisten een eerlijkheid die zij niet meer verdroeg. Of liever gezegd, hijzelf verdroeg deze waarheid slecht (….) En tegen haar pupillen, dof als een verweerde spiegel, stond zijn verbeelding machteloos. Alle sympathie en liefde van de wereld konden niet verhullen dat hij in een leegte keek, troebel water zonder de reflectie van een ziel. Het verdriet was niet zozeer dat hij haar wezen niet meer uit haar blik kon lezen maar dat hij daarin zelf ontbrak.” – (168)

Photo Andriyko Podilnyk by on Unsplash

Het geheugen van zijn handen

“Edgar streek haar wang droog met zijn duim. Zij liet haar gezicht even tegen de palm van zijn hand rusten. Hoe koel haar huid aanvoelde, zou hij zich herinneren; het gemak waarmee zijn vingers zich voegden naar de vorm van de schedel. En de vanzelfsprekendheid, alsof dit tussen hen normaal was. Maar toen zijn gezicht naar het hare neigde en hij haar op de lippen wilde kussen, hield zij hem toch tegen. ‘Te vroeg’ fluisterde zij spijtig. ‘Nu niet. Nog niet…” – (67)

Photo by Mat Reding on Unsplash & Tima Miroshnichenko on Pexels

“hij streek langs de was. Waar die te ruw voelde, streelde hij hem glad. Zo werd kille modder warme huid.’ (238)
‘tenslotte vindt het geheugen van zijn handen de plek waar hij gebleven was en zijn duim wrijft er een oneffenheidje glad.” – (288)

Photo by Cottonbro on Pexels

Bron: [1] Japin, A. (2020). Mrs Degas (Eerste, tweede en derde druk) Amsterdam, Nederland: Uitgeverij De Arbeiderspers Amsterdam

Om het boek nog meer te laten leven bekijk de bijpassende schilderijen in deze blog van Jeroen de Baaij  recensent en hoofdredacteur van //Vensters online kunstmagazine.

Beeld: zelf samengesteld beeld met foto’s van Unsplash& Pexels
Tekst: geschreven door Jenneke Verdoorn – van der Toorn