De mond is een belangrijke toegangspoort naar de rest van je lichaam. Een gezonde mond en een gezond gebit zijn van invloed op jouw lichamelijke gezondheid. De mond is de poort naar een gezonde leefstijl. Tijd om hier even bij stil te staan.

Het kruispunt van de zintuigen in de mond

In de geneeskunde wordt de mond ook wel ‘de toegangspoort van het lichaam’ genoemd. Bij deze poort vindt de selectie plaats, wat gaat naar binnen en wat blijft buiten. Hierna komen processen op gang die bijdragen aan de smaaksensatie die wij in onze mond beleven. De smaak wordt niet alleen bepaald in de mond, maar ook door andere zintuigen. Hoe iets eruitziet bepaalt mede je smaak ervaring: je bijt liever in een blozende appel dan in eentje met een gerimpeld schilletje. Ook reuk speelt een rol. Heb je weleens een ui met blinddoek en wasknijper op je neus geproefd? Je kunt een ui niet meer van een appel onderscheiden. Zelfs je gehoor doet mee: een vers koekje dat knappert, is lekkerder dan een oud en zacht koekje. Al die ervaringen bepalen de smaaksensatie in je mond.

Er lopen veel zenuwen richting de mond, die niet alleen de tong maar ook de wangen, lippen, tanden en kiezen bedienen. Hierdoor wordt er in dit kleine gebiedje een schat aan informatie verzameld. Door deze hoeveelheid aan informatie zijn wij in staat zo nauwkeurig te proeven.

Wat gebeurt er allemaal als wij een appel eten?

Wat vinden we lekker smaken?

Onze smaakvoorkeuren worden niet alleen genetisch bepaald, maar komen ook tot stand door ervaring. De basis wordt in de baarmoeder gevormd maar de smaak ontwikkelt zich daarna. Omgeving en cultuur spelen hierin een grote rol. Onze dagelijkse maaltijden bepalen grotendeels onze voorkeuren. Nieuwe voeding wordt niet klakkeloos geaccepteerd. In de regel moet men eerst iets vijfmaal proeven, voordat een nieuwe smaak wordt gewaardeerd.

Smaak wordt bepaald door de smaakpapillen

Om te weten hoe de smaak zich ontwikkelt, is het van belang om de werking te weten. De smaak wordt bepaald door de smaakpapillen, die door middel van zenuwen in verbinding staan met je hersenen. De smaakpapillen identificeren de verschillende stoffen in het voedsel en analyseren de samenstelling. De smaakpapillen voor zoetigheid zijn gezeteld in de punt van de tong; de zoute sensatie zit meer zijwaarts met het zuur achterin. Achter op de tong proeven we vooral de bittere smaken. Deze informatie wordt via de zenuwbanen naar de hersenen gestuurd. De smaak wordt medebepaald door de neus. De reukreceptoren geven aanvullende informatie, waardoor de beleving intenser wordt.

De rol van speeksel in de mond

Het speeksel heeft veel invloed op de samenstelling van ons voedsel. Het speeksel prepareert het voedsel om in een juiste substantie doorgeslikt te kunnen worden. De werking is niet alleen bufferend, maar ook antibacterieel, antischimmel en antiviraal. De productie van speeksel varieert gedurende de dag en is in rust (’s nachts) laag. Speeksel wordt gemaakt in de speekselklieren. Wanneer wij ouder worden neemt de hoeveelheid vetweefsel in de klieren toe ten koste van de klierbesjes, waardoor we minder speeksel aanmaken Dit proces speelt zich meer af bij vrouwen dan bij mannen.

Wat kan er misgaan in de mond?

Door verschillende factoren kan de flora verstoord raken. Deze factoren hebben veelal een directe relatie met onze leefstijl. De mond herbergt een groot aantal goede en slechte bacteriën: het microbioom. Het microbioom bestaat uit specifieke bacteriestammen die op een bepaalde plaats in je lichaam floreren; zoals in je darmen of op je huid. Maar ook in je mond! Elk microbioom verschilt van mens tot mens en reageert ook anders op omgevingsfactoren. Het is flexibel en kan zich aanpassen, maar kan ook negatieve invloed hebben op ons welzijn.

In de afgelopen jaren is er veel gepubliceerd over de relatie tussen parodontitis (vergevorderde tandvleesontsteking) en hart- en vaatziekten, longontsteking, reuma en diabetes. Roken, alcohol gebruik, een slecht voedingspatroon, stress, onvoldoende beweging verhogen het risico op parodontitis. Naast deze factoren speelt een optimale mondhygiëne de voornaamste rol om het tandvlees en de daarmee samenhangende weefsels in goede conditie te houden.

Verder moet medicijngebruik genoemd worden. Een vaak voorkomende bijwerking van medicijnen is een droge mond of tandvleeszwellingen. Gebruik van antibiotica kan de mond- en darmflora ook verstoren. Antibiotica kunnen selectief bepaalde bacteriën verwijderen uit het geheel, waardoor het evenwicht verstoord raakt (dysbiose). Voorbeelden hiervan zijn jonge baby’s die door antibiotica allergische klachten oplopen zoals astma, eczeem of hooikoorts.

Stress en onvoldoende slaap heeft een negatieve uitwerking op je (mond)weerstand. De mens heeft 7 á 9 uur slaap per nacht nodig. Het lichaam heeft tijd nodig om ’s nachts te herstellen en weer op te laden voor de volgende dag. Met name chronische stress zorgt voor een verhoogde cortisol- en adrenalinespiegel. De hormonen vormen allebei een aanslag op je immuunsysteem.

De mond de poort naar een gezonde leefstijl

Een gezonde leefstijl heeft een positief effect op je mondgezondheid en je algehele welbevinden. Er zijn verschillende leefstijlbouwstenen waar je aan kunt werken:

Eet en drink verstandig

Voor een gezonde mond met sterke tanden en kiezen is een gezond en gevarieerd voedingspatroon belangrijk. Om sterke tanden en kiezen te behouden moet het lichaam essentiële voedingsstoffen op kunnen nemen zoals calcium, fosfor en magnesium. Het is goed om suikers tot het minimum te beperken om te voorkomen dat bacteriën die zich in de mond bevinden de suikers omzetten in zuren waardoor het glazuur kan worden aangetast. Bij elke consumptie van suikers en zetmeel vieren de bacteriën feest. Dus drink liever water dan (light) frisdrank en snoep verstandig. Sta er ook bij stil dat in praktisch alle drank zuren zitten. Een kopje bosbessenthee is ook een aanval op je glazuur. Dit geldt ook voor een maaltijd. Je kan het aantal zuurstoten door maximaal 7 eet- en drinkmomenten per dag in te lassen.

Eet bewust, kauw goed en neem de tijd

Het goed kauwen van het voedsel is essentieel voor een gezonde spijsvertering. Hoe beter het voedsel is vermalen, des te beter de voedingsbestanddelen worden opgenomen door het lichaam. Het is belangrijk om de tijd te nemen voor een maaltijd en je te realiseren dat het in hoog tempo consumeren vele spijsverteringsproblemen kan opleveren. Bovendien treedt er ook later het gevoel van verzadiging op, zodat er onnodig meer wordt geconsumeerd.

Volg je bioritme voor een gezonde mondflora

Ieders biologische klok regelt zijn 24 uurs ritme (bioritme). Raakt het bioritme verstoort, dan heeft dit ook invloed op de mond- en darmflora. Met het bioritme wordt niet alleen je fysieke ritme bedoeld, maar ook hoe je emotioneel, intellectueel en consumptief leeft. Een onregelmatige leefstijl kan het ecologische evenwicht verstoren met negatieve gevolgen van dien.

Beweeg om de weerstand in de mond te verhogen!

Een goede stimulans voor een gezonde mondflora is bewegen. Beweging verhoogt onze weerstand en versterkt ons immuunsysteem en beïnvloedt dus indirect je mondgezondheid. Door voldoende te bewegen worden witte bloedlichaampjes aangemaakt. De witte bloedlichaampjes ruimen lichaamsvreemde micro-organismen op en maken je minder vatbaar voor ziektes. De Nederlandse Norm Gezond Bewegen adviseert minimaal 150 minuten per week (30 min per dag) matig of zwaar intensief bewegen verspreid over diverse dagen en minimaal 2 x per week spier- en botversterkende activiteiten, en speciaal voor ouderen balansoefeningen. Gezond bewegen verhoogt je weerstand aanzienlijk. Bovendien komen door te bewegen endorfine vrij. Dit hormoon geeft je niet alleen een goed gevoel, maar verbetert ook de kwaliteit van je slaap.

Gezonde geest, lach jezelf gezond

Evenwichtige personen vertonen ook een hogere weerstand. Probeer positief in het leven te staan. Een opgewekt humeur, positieve instelling, een breed sociaal leven, zijn allemaal factoren met een gunstige uitwerking op de natuurlijke weerstand. En niet te vergeten veel lachen, want ook dat levert ook een grote bijdrage.

Aandacht voor onze ‘ivoren wachters’

Een belangrijk onderdeel van onze mond is ons gebit, onze tanden en kiezen. Het goed functioneren van deze ‘ivoren wachters’ is essentieel voor onze mondbeleving, maar ook voor onze algehele welbevinden. Vandaar dat we hieraan extra aandacht besteden.

Het belang van een goede mondhygiëne

Bezoek 2 keer per jaar de tandarts en mondhygiënist

Twee is het magische getal voor de mond. Bezoek twee keer per jaar de tandarts en poets je tanden twee keer per dag twee minuten lang met 2 ml tandpasta (met fluoride, minstens 1000 mg/ kg). De mondhygiënist kan je alles vertellen over hoe je het beste je gebit kan schoonmaken. En je kan er natuurlijk terecht voor een gebitsreiniging.

Twee keer per dag tandenpoetsen

2x per tandenpoetsen, ’s ochtends voor het ontbijt en ’s avonds voor het slapen gaan. Wacht met poetsen altijd een half uur nadat je iets gegeten of gedronken hebt. Het glazuur heeft immers tijd nodig om te herstellen. Zo blijft je gebit schoon en fris en bescherm je je gebit tegen de schadelijke invloeden van tandplak. Tandplak bestaat uit bacteriën en voedselresten en veroorzaakt gaatjes en ontstoken tandvlees/ pockets.

Besteed aandacht aan je tandvlees

Masseer tijdens het poetsen zachtjes het tandvlees. Zet je borstel onder een hoek van 45 graden op je tanden en tandvlees zodat de borstelharen tussen de tand en langs de randen van je tandvlees kunnen komen. Op die manier blijft je tandvlees gezond en voorkom je vervelende ontstekingen.

Gebruik tandenstokers of ragers

Je komt hiermee op plekken waar je tandenborstel niet kan komen. Zo haal je ook de plak tussen je tanden vandaan. Bovendien zal je gebit witter blijven en voorkom je tandvleesontsteking. Poets elektrisch, het is aangetoond dat men beter poetst met een elektrische tandenborstel. Tegenwoordig zijn er ook elektrische borstels met een druksensor. Deze sensor voorkomt dat je met te veel kracht gaat poetsen, wat schadelijk is voor je tandvlees.

Naast de functionele rol, zijn er natuurlijk ook esthetische en daaraan verbonden psychologische aspecten. De mond bepaalt voor een groot deel de uitstraling van een gezicht. Het spreekt voor zich dat een goed verzorgd gebit daarbij de belangrijkste factor is. Daarnaast wordt de schoonheid van een gebit medebepaald door de stand van de tanden en kiezen.

Tegenwoordig wordt praktisch de helft van alle tieners in Nederland orthodontisch behandeld. Het geeft het kind zelfvertrouwen en zelfverzekerdheid. Hoe mooi is het om een kind in deze belangrijke levensfase mentaal te zien groeien. Ook voor volwassenen zijn in de regel tegenwoordig volop mogelijkheden om gebitsregulatie toe te passen. Het dragen van een beugel is steeds minder een taboe. Tegenwoordig ook ‘onzichtbare’ beugels op de markt. Tot slot nog een fijne tip: de app mondmaatje is een handige hulpje voor een gezond gebit en volledig onafhankelijk. DentalCoach is het preventie-programma waarmee tandheelkundige zorgverleners hun patiënten helpen hun gebit gezonder te maken en te houden!

Naar aanleiding van deze blog heeft er een interview plaats gevonden voor het online magazine TandartsPrijktijk.nl. Meer weten? Lees het artikel leefstijl en de tandheelkunde.

Beeld: zelf samengesteld beeld met foto’s van Unsplash.
Tekst geschreven door Eelco Krabbe, orthodontist